Godišnjica operacije Halijard, organizovanog spasavanja savezničkih pilota, biće obeležena sutra u Pranjanima
Komentari
18/09/2025
-23:20
Godišnjica operacije Halijard, organizovanog spasavanja američkih i drugih savezničkih vazduhoplovaca oborenih nad Srbijom tokom Drugog svetskog rata, biće obeležena sutra u Pranjanima nedaleko od Gornjeg Milanovca.
Svečanost povodom obeležavanja godišnjice operacije Misije Halijard, jedne od najvećih operacija spasavanja savezničkih pilota oborenih na prostoru koji je kontrolisala nacistička Nemačka tokom Drugog svetskog rata, biće održana na Galovića polju.
Tokom 1943. i 1944. godine brojni američki vazduhoplovci oboreni su nad Srbijom. Na terenu, u unutrašnosti zemlje, pripadnici pokreta otpora, uz nesebičnu pomoć naroda, sklanjali su, zbrinjavali i lečili, prikrivali, oborene savezničke vojnike.
Vazdušni most, odnosno Halijard, bila je saveznička operacija spasavanja vazduhoplovaca, ogromnom većinom Amerikanaca, koje je nemačka protivvazdušna odbrana oborila nad okupiranim teritorijama, a koje su sklonili i zbrinuli pripadnici pokreta generala Draže Mihailovića, odnosno, zvanično, Jugoslovenske vojske u otadžbini. Procenjuje se da su pripadnici snaga generala Mihailovića spasli više od 500 savezničkih vaduhoplovaca, većinom upravo iz Pranjana.
S ciljem izvlačenja saboraca koji su se našli iza neprijateljskih linija fronta, jula 1944. Odeljenje za strateške operacije (Office of Strategic Services) Vojske SAD osmislilo je i uobličilo planove za dolazak vojne misije komandi generala Mihailovića, kako bi potom bila usaglašena evakuacija oborenih savezničkih, većinom američkih pilota.
Od oktobra 1943. godine do oktobra 1944. godine Petnaesti vazduhoplovni korpus SAD, izveo je približno 20.000 borbenih letova, preko prostora okupirane Jugoslavije. Glavna meta bio im je Ploešti u Rumuniji, tada pod kontrolom Nemaca, važan zbog produkcije nafte u čemu je nacistička ratna mašinerija bila deficitarna.
Saveznički bombarderi, sa odgovarajućim pratnjom, polazili su iz baza na jugu Italije, najvise iz Fođe, manje iz baza Brindizi, Leče. Oko 25 procenata snabdevanja Nemačke gorivom podmirivano je u toj fazi iz Ploeštija, rafinerije Ostro Romano.
Povezane vesti
Takođe, snage Petnaestog vazduhoplovnog korpusa SAD bombardovale su ciljeve u Nemačkoj, Mađarskoj, Slovačkoj, NDH, okupiranoj Srbiji, Bugarskoj, Rumuniji. Među njima najvažnija meta bio je Ploeštiju, a to je podrazumevalo svakodnevno preletanje okupirane Srbije.
kultura.gov.rs
Ciljani su, kako je procenjeno, važni objekti na okupiranim teritorijama, širom Srbije, pri čemu je ciljeve u poznijoj fazi određivao Glavni štab Srbije NOVJ, kako je istoriografija nesumnjivo razjasnila većinom sam Koča Popović, koji je jula 1944. dospeo na čelo Glavnog štaba za Srbiju.
Beograd je u toj fazi bombardovan u osam navrata, Niš više desetina puta.
Niz drugih mesta je takođe teško bombardovano, poput Leskovca.
Sa druge strane, nemačka protivvazdušna odbrana je bila efikasna, pa su gubici američkih vazduhoplovaca bili oko 50 odsto, odnosno približno polovina letelica je oborena. Konkretno, to je značilo da je do avgusta 1944. izgubljeno 350 bombardera.
Oborene saveznike, koje su inače očekivali kao oslobodioce, prihvatili su i sklanjali i pripadnici snaga generala Mihailovića, zvanično JVuO.
Paralelno, saveznička podrška u to vreme je uveliko bila opredeljena ka podršci pokretu koji je vodio Josip Broz Tito, NOVJ, dok je Mihailović, odnosno njegov pokret odbačen.
Povezane vesti
Komandant 15. Vazduhoplovnog korpusa SAD, general Nejtan Tvining, organizovao je posebnu grupu za spasavanje oborenih vazduhoplovaca sa teritorija pod kontrolom Nemačke, na čije čelo je doveden pukovnik Džordž Kraiger.
Pukovnik Kraiger je zatim ustrojio dva odreda, jedan za izvlačenje sa prostora koji su kontrolisale snage generala Mihailovića, drugi sa prostora koje su kontrolisale snage Josipa Broza Tita.
Poručnik Džordž Musulin, srpskog porekla, određen je za rukovodioca grupe za saradnju sa snagama generala Draže Mihailovića. Zvanično, njegova pozicija je podrazumevala rukovođenje ACRU 1 (Air Crew Rescue Unit) odnosno operacijom Halijard. Najbliži neposredni saradnici bili su mu narednik Majk Rajačić i radio operater Artur Džibilijan.
Povezane vesti
Tako je tokom noći 2. na 3. avgust 1944, tim Halijard misije, posle padobranskih skokova, dospeo u Mihailovićev štab u Pranjanima. Približno 250 savezničkih vazduhoplovaca nalazilo se tada razmešteno oko Pranjana, gde su ih zbrinule snage generala Mihailovića, odnosno lokalno stanovništvo. Na tom prostoru organizovan je svojevrsni centar za prihvat oborenh savezničkih vazduhoplovaca.
Osoba ličnog poverenja generala Mihailovića, kapetan Zvonimir Vučković iz Prvog ravnogorskog korpusa, imao je obavezu da organizuje prihvat, smeštaj, lečenje i drugo neophodno.
U Pranjanima je takođe ustrojena zdravstvena služba, improvizovana bolnica, koja je lečila koliko je bilo moguće, ranjene ili povređene. Sa nemačkim potragama na terenu su ponekad vođene borbe kako bi oboreni saveznički vojnici bili spaseni zarobljeništva, otuda je takođe bilo ranjenih.
Pod Vučkovićevom komandom izgrađena i improvizovana pista, na Galovića polju, kako bi evakuacija bila moguća, čime je neposredno rukovodio kapetan Nikola Verkić. Proklamovano je da će prvi biti evakuisani ranjenici.
U gradnji je učestvovalo više od stotinu meštana, pri čemu je neophodni materijal dopreman volovskim zapregama. Pre svega je bilo neophodno izravnati teren. Kako bi neophodne aktivnosti bile manje uočljive radilo se najvećim delom noću.
Poslednjih dana marta Vučković je izvestio Mihailovića da su radovi na gradnji piste privedeni kraju, iako su dorađivanja nastavljena i potom.
Pista u Pranjanima nije bila jedina koju su izgradile snage generala Mihailovića. Isto je ucinjeno i u Koceljevi, u Boljanićima, na Ozrenu kod Doboja, odakle su takođe organizovane manje evakuacije.
Ričard Keli, pripadnika Odeljenja za strateške operacije (OSS) zaključio je da je 432 vazduhoplovca SAD i 80 vazduhoplovaca drugih savezničkih zemalja spaseno tokom operacije Halijard.
Jozo Tomašević, američki istoričar, inače hrvatskog porekla, univerzitetski profesor, tvrdio je da je, prema izveštajima OSS, 417 savezničkih vazduhoplovaca spaseno zalaganjem snaga pod komandom generala Mihailovića.
Po Tomaševiću, od 417 vazduhoplovaca izvučenih sa prostora koje su kontrolisale snage generala Mihailovića, 343 su bili Amerikanci.
Tomašević je razjasnio da je iz Pranjana evakuisano 237 lica 9/10 avgusta, potom još 210 lica 12, 15 i 18. avgusta. Iz Koceljeve je 17. septembra evakuisano 20 osoba. Iz Boljanića je 1. novembra evakuisano 15 lica, a 27. decembra još 20.
Priliku da se izvuku iz okupirane zemlje, verovatno svesni da će Sovjeti u Beogradu na vlast dovesti Josipa Broza Tita, iskoristi su tada i drugi, pojedini političari, istaknute ličnosti, pa i obaveštajci.
Iz Pranjana je tako tada evakuisan i Ivan Popov, obaveštajac, stariji brat Duška Popova (čuveni "Tricikl") za kog se veruje da je bio predložak Flemingu za Džejmsa Bonda.
Popovi su inače bi izdanci ugledne porodice bankara i veleposednika iz Titela, Bačka. Put Italije su tada odleteli i Živko Topalović, čelnik međuratne Socijalističke partije, Adam Pribićević, prvak Samostalne demokratske strane, Vladimir Belajčić, sudija, Ivan Kovač profesor, vaspitač kralja Petra II, pa i kapetan Zvonko Vučković.
Sam Mihailović odbio je sugestiju da napusti zemlju, kako ga je ubeđivao kapetan Nik Lalić, jedan od oficira OSS.
Hari Truman, predsednik SAD, zbog zasluga za spasavanje američkih vazduhoplovaca, na predlog majora Ričarda Felmana, odlikovao je, posthumno, generala Mihailovića Legijom zasluga za doprinos savezničkoj pobedi tokom Drugog svetskog rata.
Ova činjenica decenijama je potom prikrivana, iz razloga političke prirode.
Otuda je priznanje kćerki generala Mihailovića, Gordani, koja je inače tokom Drugog svetskog rata bila pripadnica NOVJ, uručeno tek maja 2005. godine.
Operacija Halijard dostojno je obeležava prethodnih godina kako gradnjom spomenika tako i prigodnim svečanostima.
Komentari (0)